Hoe je ontwikkeling bij kinderen kunt bevorderen.
Kinderen zijn van nature nieuwsgierig en leergierig.
De laatste tijd onderstreep ik in mijn lezingen en trainingen steeds meer het belang van het in vrijheid kunnen ontwikkelen van kinderen. Want hoeveel ruimte krijgen kinderen nog in ons huidige onderwijssysteem en maatschappij om ZELF dingen te ontdekken? Is het niet onze ultieme uitdaging om voor onze kinderen, in plaats van ze van alles ‘aan te leren’, een vruchtbare omgeving te creëren waarin hun creativiteit wortel zal schieten en ze volop kunnen groeien en bloeien?
Wanneer krijgt een kind nog de gelegenheid om geheel zónder gesteld doel of opdracht zijn of haar tijd door te brengen? Wist je dat juist deze gelegenheid, van VRIJ SPEL, er voor zorgt dat een kind zich ont-wikkelt?
Ontwikkelen op lichamelijk vlak; de grenzen van het eigen lichaam ontdekken en verschillende richtingen in de ruimte ervaren. Leren voelen wanneer je eigenlijk honger of dorst hebt, ervaren wat je hoort en ziet.
Ontwikkelen in sociaal opzicht; hoe maak je contact, wat werkt wel en wat niet? Welke reactie geeft mijn actie? Hoe werk je samen; ontdekken dat je samen verder kan komen dan alleen. Ontdekken dat iemand anders andere ideeën en mogelijkheden heeft.
Ontwikkelen in emotioneel opzicht; wat voel ik, wat doet dit met mij, hoe reageert de ander op dat wat ik zeg of doe?
Dit zijn alvast 3 belangrijke ontwikkelingsgebieden bij kinderen waarvan we wensen dat deze optimaal verlopen.
Wat ik zie en vaststel bij de huidige generatie kinderen die in onze tijd opgroeit, is dat we zo ongeveer alles voor ze ‘voorgekookt’ hebben; de volwassene (thuis of op school) bepaalt HOE iets MOET, WANNEER iets MOET, WAAROM iets MOET. Je leest het al, kinderen MOETEN vooral heel veel. Waarom? Ja vast omdat we het beste met ze voor hebben. Maar bereiken we met dit alles eigenlijk wel wat we zouden willen? Door alles zo dicht te timmeren, lijkt het erop dat we onze kinderen ook heel veel ontnemen. We houden ze over het algemeen strak IN-GEWIKKELD. Is dit misschien de reden dat kinderen in toenemende mate ‘ingewikkeld’ gedrag laten zien?
Hoe kan een kind zich ont-wikkelen als wij alles zo in kaders stoppen en begrenzen, dat we ze hun natuurlijke ontwikkeling en het voelen van hun groeikracht en nieuwsgierigheid ontnemen?
Een voorbeeld. Een kleuterjuf heeft een prachtige les over de lente voorbereid en heeft voor alle hoeken in de klas een passende activiteit bedacht en klaargelegd. In de bouwhoek moet een stevig nest gebouwd worden, in de schrijfhoek liggen werkbladen klaar met de letters l – e -n – t – e, met de strijkkralen wordt een patroon van een ei gelegd, er liggen kleurplaten van vogels en bloemen klaar, de kinderen op het verfbord mogen een vaas met bloemen verven. Klinkt allemaal top toch? En zonder dit te veroordelen op goed of fout of dat de kinderen niet lekker bezig zullen zijn; waar is de inbreng, ruimte en vrijheid van de kinderen? Wat wil het kind ZELF leren, ontdekken, ervaren over dit thema?
Laten we de creativiteit en groeikracht van kinderen niet onderschatten! Maar dit kan alleen tot uiting komen als we ze de RUIMTE en VRIJHEID geven om in te mogen brengen en te ervaren!
Een ander voorbeeld. Het kind thuis dat zich verveelt. Hoeveel ouders laten hun kind niet ‘lekker’ op een scherm doorbrengen? Ja, zeker lekker makkelijk en rustig. Maar o zo verarmend voor de ontwikkeling. Zowel op lichamelijk, sociaal als op emotioneel gebied. Een kind achter een scherm beweegt over het algemeen niet, de ogen zijn slechts op één (nabije) afstand gefocust, en als er al sprake is van ‘sociaal’ contact, dan is dat niet vergelijkbaar met contact in real life. Als je het kind de ruimte geeft zich te vervelen, en wellicht wat voorwaarden creëert (knutselspullen, dozen, kleden, spelletjes beschikbaar stellen) zal het op een gegeven moment vanuit de natuurlijke nieuwsgierigheid en exploratiedrang tot iets gaan komen. Maar dan moeten wij niet verzinnen dat ze dat binnen 5 minuten MOETEN opstarten. Laat ze, geef ze de ruimte om te vragen, help ze waar nodig of start een activiteit op. En laat het verder los. Als wij altijd maar iets voor ze verzinnen of ze ongelimiteerd toestaan hun tijd op een scherm door te brengen, verliezen ze hun vermogen tot creativiteit.
Nog een voorbeeld. De gymdocent heeft een les met ballen voorbereid; in het ene vak liggen voetballen waarmee op doel geschoten moet worden, in het andere vak tennisballen om te werpen, en in het derde vak moet er op de basket gemikt worden met basketballen. Klinkt ook prima, niets mis mee. Maar ook hier; waar is de vrijheid van het kind om ZELF ervaringen met ballen op te mogen doen? Misschien vindt een kind het wel veel interessanter om te ontdekken wat er met een tennisbal gebeurt als je die door de basket gooit ten opzichte van een zachte bal, of een basketbal. Of misschien wil het ontdekken hoe de bal zich verplaatst als je die liggend op je buik of rug ergens naartoe werpt of rolt. Ik wil maar zeggen, dat op deze manier kinderen veel gevarieerder ervaringen opdoen, en veel meer dicht bij hun natuurlijke ‘out of the box’ denken zullen blijven. Dat ze deze denkwijze makkelijker kunnen meenemen in andere contexten. En dat lijkt me heel erg nodig en functioneel voor onze samenleving. Willen we onze kinderen opvoeden tot ‘brave’ volgers die gewoon altijd doen wat ze opgelegd wordt zonder er zelf bij na te denken? Of zou er meer behoefte zijn aan mensen die kritisch kunnen nadenken, iets van meerdere kanten kunnen bekijken (het kind dat deze vaardigheid oefent door liggend op zijn rug in de gymzaal ballen te gooien)
Natuurlijk is de taak van de volwassene om VEILIGHEID te waarborgen, en moeten kinderen hier en daar begrensd worden als ze deze grenzen zelf nog niet goed aanvoelen of geleerd hebben. Aan de volwassene is het om de balans te vinden in hoeveel structuur, hoeveel vrijheid, wanneer in te stappen, wanneer terug te treden, wanneer te laten zien, wanneer te vertellen, wanneer te vragen, wanneer te luisteren. Dát is wat mij betreft waar we (ouders, leerkrachten) ons mee bezig kunnen houden in plaats van met het invullen van de inhoud.
Zo geven we onze kinderen de gelegenheid ZELF hun capaciteiten te kunnen ont-wikkelen, (elkaar) te kunnen ONT-moeten zodat ze hun volledige creatieve potentieel zullen bereiken.
Annemieke Hoogeboom-Veldt
Meer zien? Bekijk dan hier de TED talk ‘The decline of play’ van Peter Gray
